Piše: Anja Gretić
Foto: Privatna arhiva
Ove godine je na Sajmu knjiga veliko interesovanje izazvao popularizovan naslov koji bi inače trebalo da bude specijalističko istorijsko štivo. Međutim, kako bi on to i bio, bilo ga je potrebno i prirediti na adekvatan način.
Istorija, kao i svaka nauka i(li) naučna disciplina, ima svoju metodologiju, iz čega proishodi precizan niz koraka koje je neophodno ispratiti kako bi se došlo do dobrog i valjanog zaključka. Тo se takođe odnosi i na izdavanje istorijskih izvora.
Za stvaranje egzaktnog i metodološki ispravnog istoriografskog rada i dela neophodno je izvajati zanat, biti upoznat sa svim prethodno navedenim.
Ipak, jasno je da je to u ovom slučaju – zanemareno.
Ovaj prevod i izdanje istorije vizantijskog istoričara Halkokondila potpisuju troje recezenata, od kojih su dva pri Bogoslovskom fakultetu, što će reći, primarno se bave bogoslovskim temama; treći recenzent (recenzentkinja) po struci je istoričar, i to istoričar srednjeg veka, međutim reakcija nje kao osobe iz struke izostala je. Sva tri recenzenta jesu profesori fakulteta! Kada je reč o samim prevodiocima, u pitanju su dva takođe pravoslavna teologa, što nam ukazuje na to da su dotični vizantijski i helenistički grčki u formalnom smislu učili u okviru (samo) jednog, dvogodišnjeg fakultetskog predmeta, uz šta su dodali usavršavanje na potonjim studijama u Grčkoj, međutim možda to nije ipak zadovoljavajuć nivo poznavanja za prevođenje, podvlačimo, jednog istorijskog dela na vizantijskom grčkom. Svih petoro pomenutih jesu doktori nauka!
Autori i izdavač insistiraju da je ovde reč o „kritičkom izdanju“ dela Laonika Halkokondila, međutim ova knjiga ne ispunjava niz potrebnih uslova kako bi se smatrala kritičkim izdanjem. Nisu uzeti u obzir, u okviru pratećeg tekstualnog aparata, svi prepisi Halkokondilove Istorije, niti je izvršeno minuciozno poređenje razlika u sačuvanim prepisima, te samim tim nije izvršena ni rekonstrukcija protografa koja bi iz takve analize proizašla. Umesto toga, autori su se opredelili da prenesu pređašnje izdanje grčkog originala Halkokondila iz 1922. godine, a ne njegovu na nekolikim mestima popravljenu ili ispravljenu verziju iz 2014. godine.
Da se ovde ne radi o kritičkom izdanju svedoči i činjenica da su autori odabrali da objave, prevedu i komentarišu samo izvesne delove Halkokondilove Istorije, čime su narušili celovitost izvornog teksta i čitaoca ostavili samo sa delimičnim tekstom knjige te ga na taj način onesposobili da eventualno sagleda Halkokondilovu Istoriju u njezinoj celovitosti. Kritičko izdanje nekog izvora podrazumeva objavljivanje (celog) integralnog teksta. Već tu se jasno vidi kako su autori ovog izdanja bili vođeni subjektivnom željom da predstave svoje pseudonaučne teorije o navodnom poreklu Srba, a ne da dadu kritički osvrt na sámo istorijsko delo Laonika Halkokondila i na njegove domete kao istoričara. U tom smislu, prevod na jedan savremeni jezik grčkog teksta može – ali i ne mora biti – deo kritičkog izdanja nekog istorijskog izvora, pa u tom smislu sȃm prevod ne predstavlja prvorazredni naučni doprinos bar kada je reč o istorijskom tumačenju i analizi dela.
Pseudonaučne tendencije ovog izdanja mogu se nazreti već u samom podnaslovu dela, Dokazi istorije, gde bi ispravan prevod sa grčkog jezika glasio Izlaganja istorije ili, uprošćeno, Istorija. Takođe, pri promovisanju ovog naslova nailazi se na niz senzacionalističkih tvrdnji, poput one da je ovo Halkokondilovo delo čekalo prevod 650 godina, što je lako oborivo čak i prostom pretragom interneta.
Oni koji o ovoj knjizi promotivno govore kao glavni fokus dela ovog vizantijskog istoričara ističu tobožnje prisustvo Srba na Balkanu u dubokoj prošlosti, što svakako predstavlja jednu od najoskrnavljenijih istorijskih tema u nas, ali nikako i nipošto centralnu temu Halkokondilovog spisa. A podnaslov ovog parcijelnog izdanja njegove Istorije kao da upravo to i sugeriše! Svakom ko se ozbiljno bavi naukom jasno je da na dokaze o Seobi Slovena možemo lako naići u delima mnogih istoričara poput Priska, Agatija i Prokopija, ili Konstantina VII Porfirogenita i njegovog oca, Lava VI Mudrog. Podsećamo i na to da je vizantijski istoričar Halkokondil živeo u XV veku i da se nikako i nipošto ne može (zlo)koristiti kao nekakav (kontra)argument za vizantijske istoričare koji su živeli u vreme Seobe Slovena VI i VII veka ili u vreme nakon nje ili su, pak, o njoj pisali na osnovu verodostojnih izvora iz tog vremena. Takođe, Halkokondil je u želji za oponašanjem svojih antičkih prethodnika koristio arhaična imena naroda ne samo za Srbe, no i za druge narode i grupacije. On tako – stilski arhaizirajući – Srbe zove Tribalima, Bošnjane / Srbe u Bosni zove Ilirima, Bugare zove Mezima, Ugare/Mađare zove Peoncima, Rumune zove Dačanima, Hrvate zove Dalmatima, Čehe zove Bohemcima, Engleze zove Bretoncima, Francuze zove Keltima, Špance i Kastiljance zove Iberima, Navarce zove Keltiberima, Aragonjane i Katalonce zove Tarakoncima, Toskance i Firentince zove Etrurcima, Čagatajce zove Masagetima, a Mavare zove Libijcima. Međutim, ne mareći za to da je ovde reč samo o jednoj retorskoj arhaizaciji, jedan od autora Halkokondilovog prevoda u nekom od svojih slobodnih ekskursa u ovoj knjizi više nego transparentno iznosi da smatra kako su Srbi starosedeoci Balkana, bez obzira na istoriju koja se uči u školama i na fakultetima!
Pri prevodu i priređivanju ovog istorijskog spisa došlo je do kardinalnih grešaka, koje školovani istoričari i klasični filolozi uočavaju više nego brzo. U predstavljanju ovog dela našoj javnosti uočljivo je konstantno, možemo reći i usiljeno, pominjanje Srba kako bi se vešto provukao pseudoistorijski narativ o Seobi Slovena kao navodnom falsifikatu. I to falsifikatu Rimokatoličke crkve! Da ne napominjemo koliko je upravo taj i takav narativ u ovom izdanju dnevnopolitički, propagandni i huškački, i da sa istorijskim činjenicama Seobe Slovena veze nema. Jer istorija zahteva argumentovanost dokaza i njezini zaključci moraju biti izvedeni sine ira et studio! Kako ne bi dolazilo do propusta, napravljenih slučajno ili čak namerno u svrhe senzacionalizma, od ključne važnosti jeste da se pri priređivanju ovakvih naučnih izdanja angažuju naučnici sa iskustvom, i to najprimarnije iz stuke. To u ovom izdanju generalno nije slučaj, a gde jeste, tada je nauka u naučniku ostala snom mrtvijem uspavana.
Plasiranje ovakvog pseudoistorijskog i propagandnog sadržaja, naročito od strane dosad ozbiljne izdavačke kuće koja objavljuje pre svega knjige istorijske tematike predstavlja ispiranje mozga čitaocima, i namer(e)nu štetu za istorijsku nauku. Ovakav loš i maliciozan korak jeste veliki udarac na više nego svetski uglednu srpsku istorijsku nauku koja u našem laičkom miljeu prolazi kroz Hristove nedaće upravo zbog plasiranja sadržaja takvog tipa u virtuelnom i u realnom svetu. Ovakvo izda(va)nje jednog istorijskog spisa bez adekvatne naučne baze i na taj način adekvatne obrade jeste ništa drugo nego odskočna daska za dalju i još dublju pošast pseudonauke kod nas.
